Z początkiem 1861 roku Warszawę rozpalały uniesienia patriotyczne. Na 25 lutego zaplanowano obchody narodowe trzydziestolecia bitwy pod Olszynką Grochowską. Pierwsza z manifestacji narodowych, które – jak się okaże – przygotowały grunt pod powstanie styczniowe 1863 roku, wiązała się właśnie z powstaniem listopadowym i odbyła się jeszcze 11 czerwca 1860 roku. Charakter demonstracji patriotycznej przybrał wówczas pogrzeb Katarzyny Sowińskiej, wdowy po generale Sowińskim, „żony tego wodza, co to broniąc Woli, żołnierz stary, o kuli, zamordowany został przy ołtarzu…”, jak objaśniał Franek Plewa, bohater Dziecięcia Starego Miasta Józefa Ignacego Kraszewskiego, „męczennik sprawy polskiej”1.
Artur Grottger, Pierwsza ofiara, z cyklu Warszawa I, 1861.
Rosjanie plan na luty znali; w mieście w zasadzie jawnie rozklejano odezwy wzywające do uczczenia rocznicy. Początkowo myślano o nabożeństwie na polu bitwy. Namiestnik Królestwa Polskiego Michaił Gorczakow nie podejmował żadnych kroków, dopiero na sugestię Petersburga rozważał zorganizowanie mszy za rosyjskie ofiary bitwy. Ostatecznie jednak władzom carskim przysłużyła się odwilż: ruszyły lody na Wiśle, pod tym pretekstem złożono most łyżwowy i Warszawa straciła połączenie z Pragą. Manifestację przeniesiono wówczas na Stare Miasto.
Czytaj dalej:
Iwona Kurz, „Pięciu poległych” jako metaobraz kultury polskiej połowy XIX wieku, „Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej”, 2015, nr 10
