W Polsce Ludowej najwcześniejsze marzenia kapitalistyczne kształtowane są przez obrazy. „Te ich reklamy bardzo przekonywujące, nie? Takie zaskakujące. Zresztą w kolorze to jest cudowne” – mówi bohater Struktury kryształu Krzysztofa Zanussiego (1969), przeglądając magazyn ilustrowany przywieziony przez przyjaciela ze Stanów Zjednoczonych. Ujęcia kolegów ze studiów wertujących pismo w poszukiwaniu atrakcyjnych obrazów kontrapunktowane są wypełniającymi cały ekran reklamami samochodów, zdjęciem opalającej się na plaży kobiety w skąpym kostiumie i grupy spędzającej czas wolny na łodzi żaglowej. W jednej z kolejnych scen filmu, mających poświadczyć zachodnie obycie głównego bohatera, mieszkająca na wsi rodzina z namaszczeniem ogląda przeźrocza dokumentujące podróż zdolnego naukowca za ocean. Fotografie ukazujące wielkomiejską, kapitalistyczną architekturę znów całkowicie wypełniają pole widzenia, a ich znaczenie podkreślone zostaje dodatkowo motywem dźwiękowym, towarzyszącym każdemu nowemu obrazowi. Jeszcze dalej idą twórcy, kręconej już w kolorze – który stanie się ważnym elementem kapitalistycznych fantazji i metafor rzeczywistości – Rewizji osobistej (reż. Andrzej Kostenko, Witold Leszczyński, 1973), którzy włączyli do filmu autentyczne francuskie filmy reklamowe. Kolorowe, atrakcyjne obrazy oglądają jedynie widzowie: tańczącą wśród pełnych półek domu handlowego parę, gładzącą się po łydce kobietę, która eksponuje cieniutkie, nylonowe rajstopy, prężącą się na skale modelkę, eksponującą przeźroczysty biustonosz. Obecność reklam nie zostaje przy tym w żaden sposób usprawiedliwiona fabularnie. Zarówno w Strukturze kryształu, jak i w Rewizji osobistej zachodnie obrazy zostają ożywione i wprawione w ruch, jednak filmowe ramy, w których funkcjonują, nadają im co najmniej niejednoznaczny charakter. Młody naukowiec z filmu Zanussiego oraz próbujące przemycić zachodnie towary bohaterki Kostenki i Leszczyńskiego mogą zarówno wzbudzać zazdrość, jak i potępienie.
Czytaj dalej:
Magda Szcześniak, Mateusz Halawa, Realizm kapitalistyczny polskiej transformacji, „Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej” 2015, nr 11.
